Asıl marifet Blockchain'de! İlk harekete geçenlerden biri İsviçre oldu

Son günlerde herkesin dilinde bir kripto para sözcüğü var. Gelir durumu ne olursa olsun insanlar gerek sosyal medyada gerek gündelik hayatta kripto paralar hakkında konuşmakta. Özellikle pandemi döneminde paranın yastık altında tutulmasındansa kripto paralarda tutularak kâr elde etme düşüncesi, sosyal medyada bu konulardaki etkileşim, Blockchain (Blok zinciri) teknolojisi alanında faaliyet gösteren işletmelerin sayısının hızla artması ve kurumsal yatırımcıların sayısının artması kripto paraların popülerleşmesinin temel nedenleri arasında gösterilebilir. Tabii ki esas olarak insanların ilgisini çeken şey pandeminin başından itibaren kripto paralarda başlayan yükseliştir. İnsanlar bunları alıp satarak, çalışmadıkları bu dönemde, kâr elde etme arzusundadırlar.

Kripto paralarda 2017 yılı sonunda çok ciddi artış yaşanmıştı. Kripto paraların çoğunun değeri tüm zamanların en yüksek değerine ulaşmıştı. Bu pik noktasından sonra belirli dönemlerde kur dalgalanmaları yaşansa da çoğu kripto para 2017 sonundaki değerine ulaşamamıştı. Pandemi döneminin başına kadar da kripto paraların çoğunun değerinde bir azalma görülmekteydi. Pandemi döneminden itibaren şu ana kadar ise çoğu kripto paranın değerinde oldukça ciddi artış yaşanmış ve her gün birçok kripto para için tüm zamanların en yüksek değer rekoru tazelenmiştir. Örneğin pandemi başında 1 Bitcoin’in değeri 5 bin dolar civarında seyrederken yakın zamanda 1 Bitcoin’in değeri 63 bin doların üzerine çıkmıştır. Şu anda kripto paraların toplam piyasa kapitali 2 trilyon doların üzerindedir. Piyasa kapitaline göre sıralamada ilk sırada Bitcoin bulunur. Bitcoin’in piyasa kapitali 1 trilyon doları geçmiştir.

Evet herkesin dilinde kripto para sözcüğü var. Ancak çoğu kişi bunların gerçekte ne ifade ettiğini ve arkasında nasıl bir teknolojinin olduğunu bilmemektedir. Kripto paraları anlamak için temelindeki teknolojinin bilinmesi gerekir.

İlk ve en popüler kripto para Bitcoin’dir. 31 Ekim 2008 tarihinde Satoshi Nakamoto rumuzlu kişi ya da bir grubun yayımladığı “Bitcoin: Eşler Arası/Uçtan Uca Elektronik Nakit/Ödeme Sistemi” başlıklı Bitcoin teknik dokümanında/makalesinde elektronik ortamda bir ödeme sistemi ve bu ödeme sisteminde kullanılan para birimi (Bitcoin) tanıtılmaktadır. Bu elektronik ödeme sisteminin temelinde Blockchain teknolojisi bulunmaktadır. Esasında Bitcoin Blockchain’i, uzun yıllardır oluşturulan diğer teknolojilerin (Merkle Ağacı, kriptografi, iş ispatı gibi) kullanıcıdan kullanıcıya güvenli ve işlevsel değer aktarımına imkân tanıyacak şekilde bir araya getirildiği bir teknoloji olarak karşımıza çıkmaktadır. Blockchain, kripto paraların tamamına yakınının (İstisna olarak örneğin: IOTA isimli kripto para Blockchain’de değil Tangle teknolojisinde işlemektedir.) işlediği blokların birbirine zincir gibi bağlandığı bir dağıtık veri tabanıdır. Veriler sistemdeki bloklara kaydedilir ve her bir verinin bir zaman damgası vardır. Sisteme kaydedilen tüm işlemler şifrelenmiş hâlde bloklarda bulunur. Bloklar belirli bir kapasiteye sahiptir. Verilerle bu kapasite dolunca bloğun “Hash” ismi verilen ve bloğa kaydedilmiş tüm işlemlere (Verilere) karşılık gelen sabit uzunluktaki bir çıktısı oluşturulur. Hash adeta bloğun parmak izi anlamını taşır.  Bir blok dolunca yeni bir blok üretilir ve bu yeni bloğun girdilerinden birisi de kendisine bağlanan bloğun Hash’idir. Bu suretle yeni oluşturulan bloğun bir önceki bloğa bağlanması sağlanır ve zincir oluşur.

Daha fazla teknik bilgiye boğmadan bu Blockchain’in temel özelliklerine değinmek istiyorum:

* Blockchain’de, kural olarak, merkezi bir otorite bulunmaz. Sistem başka bir aracıya yani bankalar gibi bir üçüncü tarafa ihtiyaç duyulmaksızın kişiden kişiye değer transferine imkân tanır. Aynı mekanda bulunan kişiler arasında ödeme, nakit para kullanılarak kişiden kişiye gerçekleştirilebilir. Ancak online alışverişlerde ödeme için bankalar gibi güvenilir üçüncü kişiye ihtiyaç duyulur. İşte Blockchain teknolojisi bu ihtiyacı ortadan kaldırıp güvenli bir şekilde kişiden kişiye değer aktarımını sağlar. Hem de bu değer aktarımı 7/24 ve mesafe tanımaksızın uluslararası düzlemde icra edilebilir.

* Blockchain’deki şifrelenmiş hâlde tutulan kayıtlar ağdaki herkes tarafından takip edilebilir. Tüm kullanıcıların gördüğü kayıtlar birbirinin aynısıdır. Eş söyleyişle Blockchain’deki kayıtlar tek bir merkezde/defterde toplanmaz ağdaki herkese dağıtılır. Bundan dolayıdır ki Blockchain, dağıtık veri tabanı ya da dağıtık defter-i kebir teknolojisi olarak (Distributed Ledger Technology) nitelendirilir. Merkezi bir otoritenin bulunmadığı ve dağıtık yapıdaki Blockchain’de “Hiç kimseye güvenmem ama herkese güvenirim” bakış açısı görülür.

* Blockchain’in bir diğer temel özelliği ise bloklara kaydedilen verilerin silinememesi ve değiştirilememesidir.

Girişin izinli olup olmamasına göre ya da yönetilme biçimine göre farklı Blockchain türleri de bulunur. Yine Kripto paraların temelinde farklı nitelikteki Blockchain teknolojileri bulunabilir. Örneğin Bitcoin Blockchain’inden farklı olarak Ethereum Blockchain’i akıllı sözleşmelere imkân tanır.

Blockchain teknolojisinin kripto paraların işlemesi dışında sayısız kullanım alanı bulunduğundan mevcut durumda şu ifade yanlış olmayacaktır: “Asıl marifet Blockchain’deydi ama herkes Bitcoin’e şiir yazdı”. Önemle vurgulanmalıdır ki Blockchain internet gibi devrim niteliğinde bir teknolojidir. Şu an için kripto paralarda yaşanan bazı olumsuzlukların ülkemizde Blockchain teknolojisine sırt çevrilmesine yol açmamasına özen gösterilmelidir. Gerçekten Blockchain teknolojisi kullanılarak gerçek hayattaki çoğu uygulamanın güvenli bir şekilde dijital ortama aktarılması mümkündür. Ayrıca Blockchain teknolojisi, uluslararası etkileşime (Ör: Sermaye toplanmasına) imkân tanıması nedeniyle yeni finans sisteminde dijital dönüşümün merkezinde yer alacaktır. Klasik finansın merkezlerinden biri olan İsviçre, Zug şehrinde Kripto Vadisi kurdu ve finans aktörlerini, mühendisleri ve farklı branşlardan akademisyenleri bir araya toplayarak bir ekosistem oluşturdu. Kentte Blockchain sektöründe faaliyet gösteren çok sayıda işletme bulunur. Bu sayede İsviçre dijital çağda da finansın merkezlerinden biri konumundadır. Ülkemizin de en kısa sürede bu yönde atılım yapması oldukça önem taşır.

M. Fatih Cengil
Hukukçu Akademisyen
Çukurova Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Ticaret Hukuku Anabilim Dalı
m.fatihcengil@gmail.com