İslam'da kâr payı yüzde kaç?

Mehmet Paksu'nun Bugün gazetesinde yer alan yazısı:

DİNİMİZDE KÂR PAYI YÜZDE KAÇTIR?
Hocam, bir tüccar dinimize göre yüzde kaça kadar kâr edebilir?..

İslamî anlayışta, insan özgür ve serbesttir. Serbesttir, ama vicdanıyla ve imanıyla da baş başadır. Çünkü inanan insan, imanı gereği ahlak düşüklüğünden kendini korumaya çalıştığı gibi, âhirette de yaptıklarından dolayı hesap vereceğini aklından çıkarmaz.

Ticarette de aynı ölçü söz konusudur. Fakat yanılır, yakılır da ticari ahlaksızlığa düşecek olur, mesela alış-verişinde yalan, hile, aşırı kâr, malın kendisinde olmayan sıfatlarla övme veya satılacak maldaki bazı kusurları gizleme gibi yanlışlara girerse, karşısında birtakım yaptırımları bulur.

Yoksa İslam hukukunda fiyatta kâr (narh) kısıtlaması söz konusu değildir. Peygamberimiz'in zamanında bir ara Medine'de fiyatlar yükseldi. Halk; 'Ey Allah'ın Resulü, bize narh koy' dediler.

Peygamberimiz şöyle buyurdu: 'Şüphe yok ki, fiyat tayin eden, darlık ve bolluk veren, rızıklandıran ancak Allah'tır. Ben sizden hiç kimsenin mal ve canına yapmış olduğum bir haksızlık sebebiyle hakkını benden ister olduğu halde, Rabbim'e kavuşmak istemem' (Ebû Dâvûd, Büyû', 49)

Bir başka seferinde de bir adam geldi; 'Ey Allah'ın Resulü bize narh koy' dedi.

Hz. Peygamber, 'Belki Allah'a dua ederim' buyurdu. (Neylü'l-Evtâr, 5:219).

***

Görüldüğü gibi, Peygamberimiz genel anlamda piyasa fiyatlarına müdahale etmek istemiyor.

İmanın güçlü ve ahlâkın yüksek olduğu Saadet Asrı'nda fiyatlara müdahaleyi gerektirecek bir ekonomik dengesizlik olmamıştı. Fakat daha sonraları giderek kanaatin azalması ve bundan halkın zarar görmeye başlamasıyla, bazı İslâm hukukçuları ihtiyaç duyulduğunda, yetkili makamların belli maddelere narh koyabileceği görüşünü benimsediler.

Günümüz şartları gereği, zaten serbest piyasa hakimdir, gittikçe de bu anlayış yerleşiyor. Yine hepimizin yaşadığı gibi, bundan 3-5 sene önce ìtatlı para' kazananlar, bugün durumu bile muhafaza etmede zorlanıyorlar.

Bu açıdan “yüzde şu kadar kâr”dan çok, vicdanın sesine kulak vermekle birlikte, satılan malın maliyeti, dükkana kadar gelişindeki masraflar ve aynı malı yerine koyarken yapılacak hesap göz önüne getirilerek makul bir kâr payı konabilir. Bununla birlikte bazen yüzde elli kazanılabilir, bazı zamanlar daha düşük bir kârla satılabilir, öyle günler de olur, maliyetine ve hatta zararına bile elden çıkarılabilir.

***

Hocam, borsa oynamak caiz mi?

İyi niyet ve meşru ticaret söz konusu oldukça borsada hisse senetlerinin alınıp satılarak el değiştirmesinin dinî bir sakıncası olmaz. Çünkü borsa olmadan ve hisse senetleri el değiştirmeden işletmelerin halka açılması mümkün olmaz.

Fakat borsada hileli ve sun'i işlemleri bütünüyle ortadan kaldırmak da mümkün değildir. Çünkü bu bir vicdan ve ahlak meselesidir. Ahlakî zafiyetler her yerde görülebilir. Bunun için borsada işlem yapanların ince eleyerek ve sık dokuyarak hareket etmeleri gerekir. Bütün ticari işlemlerde olduğu gibi, faiz, haksız kazanç ve benzeri İslam hukukunun getirdiği sınırlamaları da zorlamamalıdır.