Ünver: Nobel Ekonomi Ödülü piyasa tasarımına verildi

Nobel Ekonomi Ödülünü kazanan Prof. Dr. Alvin Roth'ın doktora öğrencisi ve Boston College Ekonomi Bölümü öğretim görevlisi olan Ünver, Nobel Ekonomi Ödülü hakkında değerlendirmelerde bulundu.

Son yıllarda ekonomi alanındaki en önemli çalışmanın ''piyasa tasarımı'' olduğunu belirten Ünver, ''Piyasa tasarımı genellikle piyasa kuvvetlerinin çalışmadığı durumlarda ekonomistlerin devreye girmesiyle tasarlanan politikalardır'' dedi.

Alvin Roth'un kendisinin doktora hocası olduğunu belirten Ünver, şunları kaydetti:

''Aynı zamanda Prof. Dr. Tayfun Sönmez de zaman zaman Alvin Roth ile çalıştı. Ben Koç Üniversitesi'nde başladığım zaman orada olan Tayfun Bey'den çok şeyler öğrendim ve beraber çalıştık. Nobel Ekonomi Ödülünü 'piyasa tasarımı' alanına verilmiş bir ödül olarak görüyorum.

Son 15 yıl içine Lloyd Shapley'den sonra Roth, 1984 yılından başlayarak Shapley'in geliştirdiği kuramları piyasalar üzerinde uyarlamaya başladı. Bu yerler, paranın kullanılamadığı yerlerdir. Mesela öğrencilerin okullara yerleştirilmesi. Okuldaki yerleri para ile satamadığınıza göre piyasa koşullarına uyarlamak zordur. O zaman etken ve adil yerleştirme nasıl sağlanacak?

Bu tür sorunların cevaplarını kolay bir matematiksel model üzerinde aradı Shapley ve David Gale. Daha sonrasında ise Roth 1984 yılında, onların kullandığı bu teorinin aslında pratikte doktorların ilk işlerine yerleştirilirken ABD'de uygulandığını fark etti. Böylece piyasa tasarımı denilen alan yavaş yavaş doğmaya başladı. Oyun kuramının piyasada birebir uygulanabilirliğini göstermesi açısından önemliydi.''

''ABD'de Sönmez ve Abdulkadiroğlu'nun geliştirdiği yerleştirme metotları kullanıldı''

Alvin Roth'un 1984-1991 yıllarında yayımlanan çalışmalarında bazı piyasalarda kullanılan ve başarılı ya da başarısız olan eşleştirme metotlarının niye çalışmadığı konusunda oyun kuramını kullandığını aktaran Ünver, ''Roth, oyun teorisinde özellikleri teorik olarak iyi çalışmayan eşleştirme metotlarının (kararsız ya da istikrarsız eşleştirme diyebiliriz bunun için) piyasada kullanılmadığını ya da kullanılıp terk edildiğini gördü.

Bu bir dönüm noktası oldu. Tayfun Sönmez, 1995 yılında doktorasını almıştı. Sönmez, o yıldan itibaren ve öncesinde Shapley ve Gale'nin geliştirdiği kuramı 'tek taraflı denilen' yerleştirme piyasalarında kullandı'' dedi.

Ünver, Shapley ve Gale'in kullandığı ya da çalıştığı piyasalarda alıcılar ve satıcılar olmak üzere iki tarafın olduğunu anlatarak, şunları kaydetti:

''Alıcıların satıcılar üzerinde bazı tercihleri var. Alıcılar kim? İş arayan hastaneler. Hastaneler doktor alımı yapıyor. Satıcılar kim, özgür iş arayan pratisyen doktorlar. Ama doktorların ilk işine yerleştirilmesinde para kullanılmıyor. Nedeni de doktorların maaşları birebir sabit.

Kimse birbirlerinin ücretleri üzerinde pazarlık yapamıyor. Burada da dediğim eşleştirme mekanizmaları uygulanıyor. Gerçek hayattaki diğer yerleştirmelerde, mesela Türkiye'den bir örnek verirsek; üniversiteye öğrenci yerleştirmede üniversitelerin öğrenciler üzerinde bir tercihi yok.

Üniversitedeki yerleri bir mal gibi düşünebiliriz. Bu nedenle orada farklı metotların kullanılması gereken bir piyasa var. Bu aynı şekilde devlet okullarına öğrenci yerleştirilmesinde de böyle. Devlet okulları sonuçta tercihleri olan yerler değiller.

Devlet okulları seçilmek için oradalar. O yüzden burada tercihleri olan kişiler sadece öğrenciler. Bu tür tercihlerde yerleştirilmenin nasıl yapılacağını da ilk çalışan kişi Shapley ve meslektaşları idi. Daha sonra Tayfun Sönmez'in de çalışmaları oldu.

2003 yılında Tayfun Sönmez ve Atila Abdulkadiroğlu geliştirdikleri metotları ABD'deki devlet okullarına öğrenciler nasıl yerleştirilebilir konusu üzerinde bir çalışmada toparladılar. Bu çalışma çok büyük ilgi gördü ve 2005 yılında Boston şehri geliştirdiği metotları hemen değiştirme kararı aldı.

Tayfun Sönmez ve Prof. Dr. Atila Abdulkadiroğlu, Alvin Roth ile birlikte çalışarak bu değişikliği yaptılar. ABD'de çok önemli yerlerde New York ve Boston'da Tayfun Sönmez ve Atila Abdulkadiroğlu'nun geliştirdiği yerleştirme metotları kullanıldı. Alvin Roth da bunların birebir uygulanmasında yardımcı oldu.''

''Ulusal böbrek değişimi yazdığımız ve anlattığımız metotlarla yapılıyor''

2003 yılından itibaren Tayfun Sönmez ve Alvin Roth ile birlikte organ değişimi ile ilgili makaleler yazdığını anlatan Ünver, ''Önce New England'da kullanıldı bu uygulama. Şimdi tüm ABD'de 'ulusal böbrek değişimi' yazdığımız ve anlattığımız metotlarla yapılıyor.

Ekonomistler daha çok gözlemci durumunda ya da piyasaya birebir müdahalelerde bulunmaz iken (makro ekonomistler hariç), oyun kuramını birebir kullanarak çalışmayan piyasalara müdahalelerde bulundular.

Bu prensiple Roth, Shapley'in Gale ile tasarımını yaptığı mekanizmaların buralarda alıcı ve satıcıları birbirleriyle eşleştirmelerde kullanıldığını gösterdi. Daha sonra Tayfun, Atila, ve benimle yaptığı çalışmalarda da bu yeni metotları önemli piyasalarda uygulamaya koydu.

Bu teorilere önemli katkıları olan David Gale dört yıl önce öldü. O nedenle Gale alamadı Nobel ekonomi ödülünü. Roth ve Shapley aldı. Tayfun henüz çok genç. Bundan 20-30 yıl sonra Nobel ekonomi ödülünü Tayfun Sönmez'in belki başka Türk ekonomistlerle beraber alabileceğini düşünüyorum'' dedi.

Prof. Dr. Utku Ünver kimdir?

1993 yılında Bilkent Üniversitesi Elektrik ve Elektronik mühendisi olarak mezun olan Ünver, 1995 yılında Bilkent Üniversitesi ve 1997 yılında Pittsburg Üniversitesi'nde iktisat bölümünde yüksek lisans derecesi ve 2000 yılında Pittsburgh Üniversitesi'nde ekonomi alanında doktor unvanını aldı.

2000-2005 yıllarında Koç Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nde Yardımcı Doçent, 2005-2008 yılları arasında Pittsburg Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nde Yardımcı Doçent olarak görev yaptı. 2008-2011 yılları arasında ise Pittsburg Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nde Doçent olan Ünver, Eylül 2011 yılında Boston College Ekonomi Bölümü'nde Profesör oldu ve halen aynı üniversitede kariyerine devam ediyor. Uluslararası birçok ödülü bulunan Ünver'in çok sayıda yayımlanmış kitabı ve makalesi bulunuyor.

Prof. Dr. Tayfun Sönmez kimdir?

1990 yılında Bilkent Üniversitesi Elektrik mühendisi olarak mezun olan Sönmez, 1994 yılında Rochester Üniversitesi'nde ekonomi bölümünde yüksek lisans derecesi ve aynı üniversiteden 1995 yılında ekonomi doktoru unvanını aldı.

1995-1999 yılında Michigan Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nde Yardımcı Doçent, 1999-2000 yıllarında Koç Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nde aynı unvanla görev yapan Sönmez, 2000-2005 yıllarında Koç Üniversitesi'nde Doçent olarak görev yaptı. 2005 yılında Boston College'de Ekonomi Profesörü unvanını aldıktan sonra halen aynı üniversitede görevini sürdürüyor.