Orta Doğu’daki gerilim gıda ve gübre piyasalarını tehdit ediyor

İsrail’in geçtiğimiz hafta İran’ın nükleer tesislerine yönelik gerçekleştirdiği hava saldırılarıyla tırmanan Orta Doğu’daki kriz, etkisini tarım sektöründe de göstermeye başladı. Başta buğday olmak üzere temel tarımsal emtiaların fiyatlarında yukarı yönlü hareketlenmeler yaşanırken, küresel tedarik zincirlerinde güvenlik endişeleri yeniden gündeme geldi.

BUĞDAY FİYATLARINDA HIZLI TOPARLANMA

Paris Emtia Borsası’nda işlem gören eylül vadeli buğday kontratları 203 euro/ton seviyesine çıkarak önceki haftanın dip seviyelerinden toparlandı. Chicago piyasasında da benzer bir eğilim gözlendi; buğday fiyatları 5,70 dolar/buşel düzeyine yükseldi.

Analistler, fiyatlardaki bu artışın, çatışmalar nedeniyle kapanan kısa pozisyonlardan ve artan üretim maliyeti beklentilerinden kaynaklandığını belirtiyor. Petrol fiyatlarındaki artışın, tarımsal üretimde girdi maliyetlerini artırması ise buğday gibi ürünlerde baskıyı daha da derinleştirebilir.

KRİTİK TRANSİT NOKTALAR RİSK ALTINDA

Basra Körfezi ve Kızıldeniz, küresel tarım ticareti açısından stratejik öneme sahip. 2024 yılında bu rotalardan 52 milyon ton tarım ürünü sevk edildi. Bu, dünya genelindeki toplam tarımsal sevkiyatların yaklaşık yüzde 8’ine karşılık geliyor. Haziran ayı itibarıyla, S&P Global verilerine göre, bu bölgelerde 80’e yakın gemi transit halindeydi ve çoğu soya fasulyesi, şeker, mısır ve buğday yüklüydü.

Brezilya ve Arjantin çıkışlı ürünler başta olmak üzere, İran’a yönelik mısır sevkiyatlarında da aksamalar bekleniyor. Uzmanlar, söz konusu rotalarda yaşanacak bir aksamanın zincirleme fiyat artışlarına yol açabileceği uyarısında bulunuyor.

ENERJİ FİYATLARI TARIMI DA YÜKSELTİYOR

Petrol fiyatlarındaki artış, tarım emtialarını doğrudan etkiliyor. Brent petrol son bir haftada yüzde 11 artışla 77 dolar/varil seviyesini aştı. Özellikle ABD'de mısır üretiminin yaklaşık yüzde 40’ının etanol üretimine ayrılması nedeniyle enerji fiyatları, mısır ve buğday gibi ürünlerin maliyetini yukarı çekebilir.

Tarım analistlerine göre, kısa vadeli fiyat dalgalanmalarının spekülatif olabileceğine dikkat edilmeli. Ancak enerji ve navlun maliyetlerindeki kalıcı yükseliş, 2025’in ikinci yarısında gıda fiyatlarında kalıcı bir artış trendini tetikleyebilir.

ASYA VE AFRİKA TEDARİK SORUNLARIYLA KARŞI KARŞIYA

İran’ın, Hindistan’dan yıllık yaklaşık 1,2 milyon ton basmati pirinç ithal ettiği biliniyor. Ancak yükselen tansiyon bu sevkiyatları durma noktasına getirdi. Benzer şekilde, İran menşeli gübre sevkiyatları da özellikle Afrika ülkeleri açısından hayati önem taşıyor.

Gübre arzındaki bu aksamalar, gelişmekte olan ülkelerin tarımsal üretimini tehdit edebilir. Hindistan ve Brezilya gibi büyük alıcılar alternatif tedarik arayışına yönelmiş durumda.

GÜBRE FİYATLARINDA ÇİFT HANELİ ARTIŞLAR

İran, yıllık yaklaşık 17 milyon tonluk ihracat hacmiyle dünyanın üçüncü büyük üre tedarikçisi konumunda. İsrail’in gerçekleştirdiği saldırılar sonrası, İran’ın gübre üretim altyapısına yönelik tehditler, küresel tedarik zincirinde ciddi bir kırılma riski doğurdu.

Savaş ortamı nedeniyle gemi sigortalarında artış, liman operasyonlarında gecikmeler ve navlun primlerinde yüzde 30’a varan yükselişler yaşanıyor. ABD’nin İran’a yönelik yeni yaptırımlar uygulama ihtimali de belirsizliği artırıyor.

Son iki haftada üre, UAN ve anhidroz amonyak fiyatlarında çift haneli artışlar görülürken, Citi analistleri bu yükselişin 2025 sonuna kadar devam edebileceği görüşünde. Hürmüz Boğazı’nın kapanması gibi bir senaryoda, gübre fiyatlarında ek yüzde 20-30’luk artışların yaşanabileceği öngörülüyor.