Türkiye'den dost ülkeye İHA üssü

Milli İstihbarat Akademisinden Yunus Emre Armağan, Türkiye-Endonezya ilişkilerinde savunma alanında artan işbirliğinin detaylarını konu alan bir analiz kaleme aldı.

Türkiye ve Endonezya'nın Endonezya'da ortak İHA üssü kuracağına dikkat çeken Armağan, bölgenin Türkiye ile ilişkileri geliştirmesinin küresel rolünü güçlendirme çabasına destek olacağını söyledi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın 10-13 Şubat 2025'te gerçekleştirdiği Asya programı kapsamında Endonezya'yı ziyaret etmesi, ikili ilişkilerde önemli bir dönüm noktasını temsil etmektedir. Ziyaretteki görüşmeler sonucunda başta savunma ve güvenlik olmak üzere ekonomik, ticaret, enerji, tarım, eğitim, kültür, altyapı, ulaşım ve küresel işbirliği gibi birçok alanı kapsayan 64 maddelik ortak bildiri yayınlandı.

75. yılına giren Türkiye-Endonezya ilişkilerinin son dönemde derinleşmesini tetikleyen başlıca iki neden bulunuyor. Bunlardan birincisi, 14 Şubat 2024 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Endonezya'nın yeni lideri olarak seçilen Prawobo Subianto olarak gösterilebilir. 1998 yılında Endonezya Özel Kuvvetleri (Komando Pasukan Khusus) Komutanı olarak yaptığı görevden ayrılan Prawobo, Büyük Endonezya Hareketi Partisi (Gerindra) Başkanı olarak 2014 ve 2019 seçimlerinde Joko Widodo'ya (Jokowi) karşı mücadele etmiş ancak iki seçimi de kaybetmiştir. Buna rağmen 2019 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin sonrasında oluşturulan kabineye Savunma Bakanı olarak atanmıştır. Prawobo, Jokowi'nin de desteğiyle oyların yüzde 58,6'sını alarak Cumhurbaşkanlığı seçimlerini ilk turda kazanmıştır. Seçim sürecinde ulusal güvenlik konularında diğer adaylara nazaran daha sert ve mücadeleci görüntü veren Prawobo, basına verdiği beyanatlarda sık sık iç ve dış güvenlik tehditlerine karşı ülkesinin dayanıklılığını artıracağını ifade etmektedir. Yeni Cumhurbaşkanının selefine nazaran daha güvenlik ve savunma odaklı politika izleyen bir lider olması, özellikle son zamanlarda savunma sanayisi merkezli ilişkilerin gelişmesinde önemli etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer etken ise Endonezya'nın bölgesel liderlik rolünün ötesinde küresel nüfuzunu artırmaya yönelik arayışa girmesidir.

ENDONEZYA'NIN KÜRESEL ROLÜNÜ GÜÇLENDİRME ÇABASI

Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN), G20, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) gibi uluslararası ve bölgesel yapılanmalardaki varlığı, 280 milyonu aşan nüfusu ve 1,4 trilyon dolarlık gayri safi yurt içi hasılası (GSYH) ile Endonezya, Güneydoğu Asya bölgesinde siyasi dengeleri şekillendiren başlıca aktörlerden biridir. 1967 yılından bu yana dış politikada ASEAN merkezli bir yaklaşım izleyerek bölgede fiili lider konumunu sürdüren Endonezya'nın, son yıllarda ASEAN merkezli dış politikasından vazgeçebileceği ve artık küresel aktör olma arayışına girebileceği tartışılmaktadır. Bu bağlamda Prawobo'nun göreve başlamasının ardından selefinin aksine BRICS'e katılma yönünde bir yol izlemesi de dikkati çeken bir nokta olmuştur.

Endonezya, istisnai dönemler haricinde geleneksel olarak uluslararası arenada blokların parçası olmama yaklaşımını ifade eden "bebas-aktif" ilkesiyle dış politikasını bağımsız/tarafsız şekilde yürütmektedir. Keza Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Çin'in her geçen gün derinleşen rekabetine yönelik olarak da "bebas aktif" düzleminde dengeli politika üretmeyi sürdürmektedir. Endonezya, çatışma bölgelerinde taraf olmamaya özen gösterse de Filistin konusunda kendisi açısından istisnai politika izleyerek İsrail'i diplomatik olarak tanımamakla birlikte Filistin'i uluslararası platformlarda desteklemektedir.

TÜRKİYE-ENDONEZYA İLİŞKİLERİNDE SAVUNMA SANAYİSİ ETKİSİ

Bu doğrultuda Endonezya, Prawobo'nun Savunma Bakanlığı dönemi de dahil olmak üzere özellikle hava kuvvetleri ile donanmayı modernize etmek için başta Türkiye, Fransa, Japonya, İngiltere, ABD ve Güney Kore olmak üzere çeşitli ülkelerle anlaşmalar yapmıştır. Türk firmaları tarafından üretilen savunma sanayisi ürünlerinin Suriye, Ukrayna, Libya ve Karabağ gibi alanlarda son dönemlerdeki başarılarının Endonezya güvenlik bürokrasisi açısından da ilgi çekici olması sürpriz olmamıştır. Endonezya'nın savunma sanayisinde Türkiye'ye olan ilgisinin altında Türk ürünlerinin başarısının yanı sıra Cakarta'nın savunma alanında ithalat yaptığı ülkeleri çeşitlendirme niyeti de yatmaktadır.

Son dönemde iki ülke arasındaki savunma işbirliğinde ana gündem insansız hava araçları (İHA) olmuştur. Endonezya Savunma Bakanlığınca 31 Temmuz 2023'te yapılan açıklamada, Endonezya'nın TUSAŞ'tan 12 İHA satın aldığı, bunların 6'sının Endonezya'da üretileceğinin planlandığı duyurulmuştur. Haziran 2024'te Endonezya Ulusal Silahlı Kuvvetleri'nden Türkiye'ye yapılan üst düzey ziyaretler sonrasında Endonezya Savunma Bakanlığının resmi X hesabı, Endonezya'nın Bayraktar AKINCI satın alma planları olduğunu ilan etmiş, bahsi geçen paylaşımda Türk yapımı İHA'lara ilişkin tanıtım videosu da yer almıştır.

Endonezya ordusunun İHA'lara ihtiyacının iki temel nedeni olduğu söylenebilir. İlk olarak İHA'lar, 17 binden fazla adadan oluşan bir takımada olan Endonezya'nın geniş coğrafyasında gözetim ve keşif kapasitesini geliştirebilecek en makul seçenek olarak öne çıkmaktadır. İkinci olarak deniz sınırı ihlalleri, kaçakçılık ve yasa dışı göçü engelleme konularında Endonezya'nın elini güçlendirecektir.

20 Ekim 2024'te 8. Endonezya Cumhurbaşkanı olarak resmen göreve başlayan Prawobo, en son 29 Temmuz 2024'te Ankara'ya gelerek savunma sanayisini ilgilendiren konulara ilişkin görüşmeler gerçekleştirmişti. 11 Şubat 2025'te Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Cakarta'ya gerçekleştirdiği ziyaret, iki ülke arasında Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi'nin (YDSK) ilk toplantısına ev sahipliği yapması açısından önemli görülmektedir. Bir araya gelinerek güvenlik, ekonomi, kültür, teknoloji, eğitim alanında ortak çalışmalar yapılmasının planlandığı YDSK mekanizmasının oluşturulmasına, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Kasım 2022'de G20 Zirvesi vesilesiyle Endonezya'yı ziyareti marjında karar verilmişti.

12 Şubat 2025'te iki ülke arasında imzalanan 12 mutabakat metni arasında savunma alanında "Savunma Bakanlığı Arasında Savunma Sanayii İşbirliği Anlaşması" ile "Bayraktar TB3 ve Bayraktar AKINCI İhracatına Yönelik Ortak Üretim Anlaşması" da yer almıştır. Bu kapsamda Endonezya'da kurulacak İHA fabrikası için ortak girişimde bulunulacağının ve Türkiye-Endonezya İş Forumu'nda Türk savunma sanayi firmalarının önemli anlaşmalara imza attığının ilan edilmesi kayda değer anlam taşımaktadır.

Ziyaret sırasında yapılan basın açıklamalarında ulusal, bölgesel ve uluslararası güvenlik risklerine karşı istihbarat alanında yakın temas ve işbirliği sağlanması yönünde ortak niyet beyanı dikkati çekmektedir. Bu doğrultuda 25 Ağustos 2023'te Ankara'da imzalanan Güvenlik Anlaşması'nın da altı çizilmelidir. İki ülke arasında terörle mücadele ve güvenlik alanında işbirliğini geliştirme çabalarının artması ve birçok bağlantılı konuda ortak anlayış geliştirilmesi söz konusu olabilir.

Türkiye-Endonezya işbirliğinin yalnızca savunma ve güvenlik konularıyla sınırlı kalmaması, ortak çıkar alanlarının belirlenerek işbirliği odaklarının çeşitlendirilmesi önem arz etmektedir. Endonezya'nın yeni başkenti Nusantara'nın inşasında Türkiye'nin aktif rol oynaması, küresel ve bölgesel kriz/çatışma alanlarında ortak arabuluculuk girişimleri yürütülmesi gibi başlıklar, olası işbirliği alanlarına örnek olarak gösterilebilir. Endonezya açısından ise Türkiye ile ilişkileri geliştirmek, küresel rolünü güçlendirme çabasına destek olacaktır.