Fırsatçılığı durdurmak mümkün! Yüksek fiyatlara altın çözüm: BİG DATA

Haber7 / Fuat Öner

Son günlerde en çok konuşulan konuların başında anormal yükselen fiyatlar geliyor. Hububattan yumurtaya, süt ürünlerinden tavuk etine, kiralardan araç fiyatlarına kadar birçok ürün ve hizmette anormal fiyat artışları yaşanıyor.

Peki tüm Türkiye'nin gündemin olan bu anormal fiyat artışları neden yaşanıyor? Piyasadaki fırsatçılığı önlemek mümkün mü? Herkesin cevabını merak ettiği bu soruları Medipol Üniversitesi öğretim üyesi Doç Dr. Mevlüt Tatlıyer'e sorduk. 

Tatlıyer, fırsatçılıkla ilgili durumu kısaca 'Bulanık suda balık avlamak' demiyle açıklarken fırsatçılıkla mücadele için 'BİG DATA' ve ‘Kural Bazlı, Piyasa ve Toplum Dostu Bütüncül Politika’ya ihtiyaç var dedi.

FİYATLAR TÜM DÜNYADA YÜKSELDİ

Pandeminin dünyada ekonomik dengeyi bozduğunu söyleyen bunun sonucu olarak da yüksek enflasyonun ortaya çıktığını belirterek "Şuanda Türkiye’de enflasyon 19,25 ancak gıda enflasyonu yıllık yüzde 29. Bu rakamların arkasında ise iç içe geçmiş birden fazla faktör görüyoruz.  Bunlardan en önemlisi pandemi. Son bir yılda dünyada gıda ve emtia fiyatları ciddi şekilde arttı. Dünyada gıda fiyatları son bir yılda yüzde 33, sadece Ağustos ayında ise yüzde 3 arttı. Diğer taraftan emtia fiyatlarında da ciddi artış söz konusu.  Yani maliyet tarafında ciddi bir artış görüyoruz. Ve bu yaşananlardan aslında maliyet enflasyonu ve arkasında küresel nedenler var. Bunu tetikleyen en büyük etken ise pandemi." dedi.

FİYATLARI YÜKSELTEN 3 NEDEN: TEDARİK ZİNCİRİ, KURAKLIK VE STOK

Kürsel gıda fiyatlarındaki nedenleri sıralayan Tatlıyer "Pandemi döneminde küresel tedarik zincirlerinde büyük sıkıntılar yaşandı. Taşımacılıkta yaşanan dar boğaz navlun fiyatlarının aşırı yükselmesine sebep oldu. Diğer bir sebep ise bu sene  ekstra yaşanan kuraklığın tarımsal hasılayı azaltma eğiliminde olması. Üçüncü neden de bu dönemde ülkeler kendilerini koruma altına almak için stok yapmaya başladı." açıklamasında bulundu.

TÜRKİYE'DEKİ FİYATLARI YÜKSELTEN NEDEN: ETKİNSİZLİK

Türkiye'deki gıda enflasyonun 2017'den beri anormal olarak yükseldiğini belirten Tatlıyer, "İşte bu noktada Türkiye içinde yaşanan tedarik zincirindeki sıkıntıyı görüyoruz. İçeride de tarladan vatandaşın sofrasına gelene kadar bir sürü aracı var. Bu hep konuşulan bir durum. En önemli aracılık yeri haller ve zincir marketler. Burada etkinsizlikler ortaya çıkıyor. Özellikle hallerde ciddi fırsatçılıklar var. Peki neden bu 2017’den sonra problem olmaya başladı. Bunu ‘bulanık suda balık avlamak’ deyimiyle açıklayabiliriz. Normalde bunlar her zaman belli oranda vardı ancak enflasyonun bu şekilde görece daha yüksek olduğu yani suyun bulanık olduğu dönemlerde siz bu fırsatçılığı daha fazla yapabilirsiniz. Tedarik zincirlerindeki kör noktaları fırsatçılık yapmak için kullanabilirsiniz.

FIRSATÇILIK ENFLASYONU TETİKLİYOR

Enflasyonun bir nedeni küresel etkenler dedik ama içerideki faktörlerde yaptığımızda ise burada bir verimsizlik ve fırsatçılık görüyoruz. Bu fırsatçılık hem aracılar hem haller hem de zincir marketlerde var." dedi. 

FIRSATÇILIĞA VE YÜKSEK FİYATLARA ÇÖZÜM: BİG DATA, CAYDIRICI CEZA, KURAL BAZLI POLİTİKA

Piyasadaki fırsatçılığa karşı çok önemli çözüm önerileri sunan Tatlıyer,  "İlk önce şunu belirtmekte fayda var, Marketlere gidip 20-30 bin TL ceza kesmek ya da noktasal birkaç yere denetim yapmak yeterli değil. Devletin fırsatçılığı cezalandırma düzeyi çok yetersiz. Örneğin fırsatçılık yapan 100 TL kazanıyor ama sen 1 TL ceza kesiyorsun. Fahiş fiyatları ciddi şekilde cezalandırmak gerekiyor.

Ancak burada ‘fahiş fiyat artışı nedir?’ bunu iyi belirlemek gerekiyor. Burada şunu söyleyebiliriz. Bir marketin bir sürü gideri var. Kira, elektriği, personel gideri ve yönetimi gibi… Belki bu marketin 10 TL’ye aldığı bir ürünü 16 TL’ye satması normal olabilir. Burada da ‘normal ve anormal’ arasındaki farkı iyi belirlemek gerekiyor.

Burada kırmızı bir çizgi olmalı. Market sahibi, 'Ben 10 TL'ye aldığım ürünü​ 16 TL’ye satarak kendimi ancak çevirebiliyorum' diyebilir. Ancak daha sonra örneğin halde ürün 12 TL’ye çıktığında market bu ürünün fiyatı 16 TL’den 22 TL’ye çıkarırsa burada meselenin maliyetler olmadığını anlayabiliriz​. İşte burada kesin bir çözümümüz olmuş oluyor ve markete sen fırsatçılık yaptın diyebiliriz.

Tabi ki serbest piyasayı gözetmemiz gerekiyor ama mevcut maliyet artışının açıklanamayacak seviyede üzerinde bir yükselişte de bu fırsatçılığı engellemeye çalışacaksın." açıklamasında bulundu. 

YÜKSEK FİYATLARLA MÜCADELE SADECE SON SATICI İLE OLMAZ

Yüksek fiyatlar ve fırsatçılık mücadelenin sadece son satıcı üzerinden olmayacağının altını çizen Tatlıyer "Elbette sadece son satıcının yaptığı fırsatçılığı engellemekle olmaz. Genel olarak bütün ekonomiye dair çerçeve çizmeli ve adım adım her aşamada fahiş fiyatları engellemeye çalışmanız gerekiyor. Fiyatlar çok arttı hadi marketleri denetleyelim değil genel olarak tüm tedarik zincirini ve sektörleri incelemek ve denetlemek gerekiyor. Bu noktada devletin çok ciddi bir şekilde ‘BİG DATA’ya ihtiyacı var. Bu büyük veri sayesinde, her hangi bir tedarik zincirindeki bir yerde anlamsız bir fiyatlar artışı görüldüğü zaman da müdahale etmesi gerekiyor. Burada objektif kriterlerle firmadan açıklama yapması istenmeli ve firma bu artışı açıklayamıyorsa bu firmaya ciro üzerinden yüksek bir ceza kesilmeli. Şu anda 3 şubeli bir markete de 100 şubeli bir markete de aynı ceza kesiliyor. Şu dan mevcuttaki cezalar yeteri kadar caydırıcı değil." dedi.  

KURAL BAZLI POLİTİKA 

Serbest piyasanın çok önemli olduğunun üzerinde duran Tatlıyer "Firmalar bizim düşmanımız değil. Serbest piyasayı göz bebeğimiz gibi koruyacağız ama toplumu da aynı şekilde korumamız gerekiyor. Bu noktada güzel bir kurumsal çerçeve belirlenir kurallar düzgün bir şekilde ortaya konur ve caydırıcı cezalar uygulanırsa bu fırsatçılık ortadan kalkar ve kimse de bulanık suda balık avlamaya kalkmaz. Bunun içinde ‘Kural Bazlı, Piyasa ve Toplum Dostu Bütüncül bir Politika’ yürütmek gerekiyor." ifadelerini kullandı.

MERKEZ BANKASI’NIN FAİZ KARARI NE OLUR?
Politika faiz oranlarında bu ay bir indirim beklemediğini ve bunu da sebepleriyle açıklan Tatlıyer "Enflasyon 19,25’e çıktı. Merkez Bankası Başkanı da politika faizi enflasyonun üzerinde belirlenecek demişti. Şu anda 0,25’lik bir fark var bu yüzden Merkez Bankası faizi sabit bırakabilir.

Ancak Merkez Bankası burada teorik olarak Forward Guidance yani geleceğe yönelik yönlendirme yaptım diyerek 50 ya da 75 baz puanlık bir faiz artırımı yapabilir. Merkez Bankası’nın faizi düşürmesi durumunda kurdaki dalgalanma artabilir. Şu anda yapılacak 50 baz puanlık bir faiz artışının faydasının zararını aşacağını düşünüyorum. Şunu da belirtmekte fayda var. Pandemiden çıkışla birlikte dünyada dolar güçlenecek, altın zayıflayacak ve yeni bir düzlem oluşacak. İşte burada TL’nin kredibilitesi ne kadar yüksek olursa bizim için o kadar lehimize olur. Yani Merkez burada faizi 50 baz puan artırırsa Merkez Bankası politika faizi enflasyonun üzerinde belirliyor imajı oluşur ve bu bize gerçekten olumlu yansır. 50 baz puan faiz artışı ekstradan topluma ekonomiye kısmı düzeyde bir zarar verir ama karşılığı daha istikrarlı bir döviz kuru ve geleceğe dönük daha düşük bir finansal risk olur." dedi.