Borsada keriz silkeleme nasıl yapılıyor

Yaman Törüner'in yazısı

Geçen hafta borsada manipülasyon yapmak isteyen birkaç kişi tutuklandı. Onların yaptıkları işin ne olduğunu bilmiyorum. Bugün, genel anlamda bu işin ne olduğunu; yarın da nasıl yapıldığını anlatacağım.

Manipülasyon, önceden kurgulanmış işlemler yaparak, borsada alınıp satılan sermaye piyasası araçlarının (örneğin, hisse senetlerinin) fiyatlarını yükselterek veya düşürerek piyasayı yönlendirmek; bu suretle yatırımcılara zarar vermek ve neredeyse bu zarar kadar açıktan para kazanmak ya da kazandırmak anlamına geliyor.

Yatırımcılardan önce öğrenilen bilgilerle alım satım yapılması (İçeriden Öğrenenlerin Ticareti-Insider Trading) da bir çeşit manipülasyon işlemi olarak adlandırılabilir.

Manipülasyon, tüm borsalarda olduğu gibi bizde de yasaktır ve bunu yapanlar için hapis ve para cezaları vardır. Manipülasyon, örneğin hisse senedi piyasasında yapıldığında, bir veya birkaç hisse fiyatının arz ve talebini etkilemek, aktif veya derin bir piyasanın varlığı izlenimini yaratmak ve bu suretle söz konusu hisse senedi veya senetlerinin yatırımcı veya yatırımcılarını yönlendirmek amacı güder.

Fiyatın etkilenmesi, göstermelik alım satımlar yapmakla veya yalan haber yaymakla gerçekleştirilebilir.

Bu biçimde yönlendirilen yatırımcılara ‘borsa argosu’nda ‘keriz’ deniliyor. ‘Keriz’ler genelde, çok para kazanma vaadiyle kandırılıp, mevcut paraları alınan kişilerdir.

Bir manipülasyona kurban edilerek, yatırımcıların paralarının alınması operasyonuna ise, yine ‘borsa argosu’nda ‘keriz silkeleme’ deniliyor.

Manipülasyon, spekülasyon farkı

Borsalarda manipülasyon yasak iken, spekülasyon serbesttir. İleride yükseleceği tahmin edilen bir hisse senedinin(sermaye piyasası aracının) şimdiden alımı, ya da ileride düşeceği tahmin edilen hisse senedinin bugün satımı spekülasyon anlamındadır.

Spekülatif işlemler, borsa sistem ve prensiplerini bozmayan, ‘İçeriden Öğrenenlerin Ticareti’ ile ilgisi bulunmayan, diğer yatırımcıları aldatmaya yönelik olmayan işlemlerdir.

Spekülatörler, borsalarda istenilen ve aranılan aktörlerdir. Kamuyu aydınlatma prensiplerinin uygulandığı ve yeterince derinlik sağlamış borsalardaki spekülatif hareketler normal karşılanır.

Ancak, yeterli derinliği bulunmayan borsa ve sermaye piyasası araçlarında yapılan spekülatif hareketler, o sermaye piyasası aracındaki fiyat oluşumunu spekülatöre teslim edebilir.

Bu nedenle, sığ piyasalarda yapılan yoğun alım satımlar da, tüm dünyada, bizdeki Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) gibi piyasayı izleyen ve denetleyen kuruluşlar tarafından yakından incelenir.

Manipülasyon ve manipülatif amaçlı spekülasyona dayanan işlemlerdeki kötü niyetin ispatı kolay değildir. Manipülasyon ve manipülatif spekülasyon olasılığı bulunan her türlü işlem, SPK tarafından yakından izlenir.

Bu izleme, piyasayı yorma veya fiyat oluşumunu engelleme amacı ile değil, yatırımcıları koruma ve piyasalardaki ticaretin konulan prensipler içinde yapılmasını sağlama amacı ile yapılır. ‘Teşkilatlanmış piyasa’ kavramı, bu çeşit izleme ve denetimin olduğu piyasaları ifade eder.

İMKB, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası ve Altın Borsası, ‘teşkilatlanmış piyasa’lardandır. Şimdiye kadar SPK, bu görevini başarıyla yürütmüştür.

Keriz Nasıl Silkelenir

Dünkü yazımda, “keriz silkeleme”nin ne anlama geldiğini ve “manipülasyon” ile “spekülasyon” arasındaki ince farkı anlatmaya çalışmıştım. Bugün, “keriz silkeleme” işlemini olası örneklerle açıklamaya çalışacağım.

Aşağıda verilen örnekler, yalnız hisse senetleri için değil, diğer sermaye piyasası araçları için de bazı farklılıklarla geçerli sayılabilir. Bu konu, yatırımcılar ve şirketlerinin hisse senetleri Borsa’da işlem gören ya da görecek olan işadamları için oldukça önemli.

Manipülasyon konusu olan işlemlerin birden fazla tarafı var. Bu işlemlerin gerçekleşmesinde, “keriz”den başka, “keriz”i kandıranlar, manipülasyon sayılan işlemleri gerçekleştiren Borsa temsilcileri, yönlendirmenin ilk yatırımını sağlayan sermayedarlar, hisse fiyatının yükselmesinden çıkar sağlayacak kişiler (Borsa’ya açık şirketin sahibi de olabilir) de birer taraftırlar. Yani, manipülasyon işlemi “çok taraf”ın katılımı ile gerçekleşir. Bu taraflardan yalnızca biri kaybedendir: “Keriz”.

Silkeleme nasıl yapılıyor?

Örnek 1) Elinde bir hisseden bol miktarda bulunan birisi, bu hisseleri yüksek fiyattan satmak isteyebilir. Genellikle, piyasada fazla değeri olmayan hisseleri elinde bulunduranlar bu hisseleri satmak istedikleri zaman, hissenin borsa değeri çok süratle düşer ve zarar ederler. Bu zararı önlemek için hisseleri satmak isteyen kişi, bu hisselerde çok ciddi yükselmeler olacağı rivayetini yayar veya yaydırır. İşte “keriz”ler bu rivayetlerle kandırılıp; alım yapmaya yönlendirilirler. “Keriz”in elinde, “silkeleyicileri”ne göre yeterli hisse olduğu zaman, hisse fiyatları düşürülmeye başlar. Elindeki hissenin değerinin düştüğünü gören “keriz” yatırımcı, “silkeleyicileri”ne ne yapması gerektiğini sorduğunda, biraz daha alarak fiyatların düşmesine engel olunabileceği cevabını alır ve yatırıma devam eder. Sonuçta, yatırmayı düşündüğü paradan çok daha fazlasını tek bir hisseye veya hisseler grubuna yatırmış olur.

Örnek 2) Bazı durumlarda, değişik bir kurgu yapılır. Elinde bol parası olan bir kişiye üzerinde oynanılacak olan hisse aldırılır. Sonra “keriz” ayarlanmaya çalışılır. “Keriz” bulununca yukarıdaki işlemler aynen devam eder. Bazı durumlarda ise, “keriz” kendiliğinden gelir. Bu durumda, acele bir para babası bulunup, yapay işlemlerin krokisinin oluşturulması gerekir.

Örnek 3) Bazı durumlarda, “keriz” yoktur. Çeşitli nedenlerle, halka açık şirketin hisse değerlerinin yükseltilmesi gerekmektedir. Borsa temsilcileri arasında yapılan birkaç karşılıklı alım satım ile hisse değerleri yükseltilir. Bu işlemin maliyetine (maliyeti varsa), operasyonu talep eden katlanır.

Örnek 4) Şirketinin hisselerini Borsa’da satan bir işadamı, hisselerin bir bölümünü yakın arkadaşına veya dışarıdaki fonlara aldırmış ve bu alım için gerekli parayı da kendisi sağlamış olabilir. Böyle bir durumda, işadamı elindeki (arkadaşındaki veya dışarıdaki) hisseleri halka açılım sonrasında pahalıya satmak isteyebilir. “Silkeleyiciler”e başvurur; işin büyüklüğüne göre, “silkeleyiciler” ya kendileri işlem yapar ya da “sermayedar” bulurlar. “Keriz” veya “kerizler” bulunur bulunmaz, “silkeleme operasyonu” başlatılır. “Silkeleme”den elde edilen kâr, elindeki hisseleri pahalıya satmak isteyen iş adamı, sermayedar ve “silkeleyiciler” arasında bölüşülür.